Narodnooslobodilačka vojska Jugoslavije nastala je juna 1941. godine formiranjem prvih partizanskih odreda, a 1. marta 1945. godine je prerasla u Jugoslovensku armiju, regularnu vojnu formaciju Demokratske federativne Jugoslavije. Narodnooslobodilačkom vojskom je rukovodio Vrhovni štab, a njeni pripadnici nazivani su partizani.
Tokom istraživanja za projekat „Pokret otpora za vreme Drugog svetskog rata u кučevačkom kraju“, našli smo istorijske datume koji govore da je vrlo brzo nakon osnivanja vojske formiran i prvi partizanski odred na teritoriji Kučeva.
Naime, Požarevački narodnooslobodilački partizanski odred osnovan je 15. septembra 1941. godine u Kučevu objedinjavanjem Zviškog, Mlavskog, Ujevačkog i Majdanpečkog partizanskog odreda, koji su od avgusta izvodili akcije na svojim teritorijama. U vreme formiranja Odred je imao devet četa sa oko 800 boraca.
Prvi Štab odreda sačinjavali su komandant Veljko Dugošević, politički komesar Čedomir Vasović, zamenik komandanta Živojin Popović i odredski lekar dr Boško Vrebalov. Njih trojica – komandant, politički komesar i odredski lekar kasnije su proglašeni Narodnim herojima. Te prve godine delovali su na teritoriji sadašnja dva okruga, Braničevskog i Borskog. Donosimo hronološki sled događaja iz baze podataka o Drugom svetskom ratu na tlu Jugoslavije („ARHIV ZNACI“).
Događaji
Avgust 1941. godine:
U rudniku Blagojevom Kamenu delovi Požarevačkog narodnooslobodilačkog partizanskog odreda oštetili su električnu centralu, razoružali posadu žandarmerisjku stanicu u selima Dobri i Lješnici i spalili opštinske arhive u selima Klenje, Vojilovo, Dvorište i Kudreš. Na Timanskom Crnom vrhu OK KPJ za Požarevac formirao Požarevački NOP odred. Između železničkih stanica Batuša i Veliko Selo (kod Požarevca) delovi Požarevačkog NOP odreda presekli telefonsku vezu. U selima Dobri i Lješnici (kod Kučeva) delovi Požarevačkog NOP odreda razoružali posadu žandarmersijskih stanica. Kod sela Klenovik (blizu Požarevca) delovi Požarevačkog NOP odreda miniranjem porušili tri stuba žične železnice rudnika uglja. Delovi Požarevačkog NOP odreda demolirali železničku stanicu Zvižd (kod Kučeva) i spalili opštinske arhive u selima Mirijevu, Tičevcu i Burovcu. Požarevački NOP odred zauzeo Kučevo, razoružao 40 žandarma i zapalio arhivu Suda, Sreskog načelstva i Poreske uprave; zatim se održavši zbor, sa plenom povukao. Kod sela Lješnica (blizu Kučeva) delovi Požarevačkog NOP odreda miniranjem oštetili železnički most na reci Pek. Delovi Požarevačkog NOP odreda napali posadu rudnika Majdanpek i razoružali sedam žandarma. Delovi Požarevačkog NOP odreda napali na Aleksandrovac i razoružali žandarme, a delovi Požarevačkog NOP odreda ušli su u Golubac, razoružali više od 40 žandarma, spalili arhive Sreskog načelstva, Suda i Poreske uprave, održali zbor, a zatim se povukli iz grada. Takođe spalili opštinsku arhivu u selu Oreškovica (kod Petrovca).
Septembar 1941. godine:
Kod sela Neresnica (blizu Kučeva) delovi Požarevačkog NOP odreda iz zasede uništili nemački kamion i zaplenili 225 bombi i 1 pušku. Delovi Požarevačkog NOP odreda napali i razoružali žandarmerijsku stanicu u selu Klenje i spalili opštinske arhive u selima Melnici (kod Petrovca), Kuli i Boževcu (kod Požarevca).
Delovi Požarevačkog NOP odreda napali i razoružali opštinsku stražu u selu Rabrovo i spalili opštinske arhive u selima Rabrovu, Makcima, Cešljevoj Bari, Ždrelu i Šetonjama (u dolini reka Pek i Mlava). Delovi Požarevačkog NOP odreda zauzeli Majdanpek. Kod železničke stanice Rabrovo (blizu Kučeva) delovi Požarevačkog NOP odreda porušili most. Između železničkih stanica Rabrovoa i Češljeva Bara (kod Kučeva) delovi Požarevačkog NOP odreda minirali most i prekinuli saobraćaj. Posle tri i po sata borbe protiv nemačkih vojnika i žandarma Požarevački NOP odred zauzeo Veliko Gradište. Delovi Požarevačkog NOP odreda zauzeli Petrovac (na Mlavi) koji su branili žandarmi i nedićevci.
Kod sela Braničevo četa Požarevačkog NOP odreda sukobila se sa grupom nemačkih vojnika, odbacila je ka Golupcu i preotela joj veliku količinu namirnica opljačkani u okolnim selima. Na pruzi Požarevac-Petrovac delovi Požarevačkog NOP odreda porušili most.
Oktobar 1941. godine:
Od postojećih četa u sastavu Požarevačkog NOP odreda formirana tri bataljona (Stiški, Mlavski i Zviški), ukupne jačine oko 1.200 boraca. Da bi razbili blokadu Požarevca, jedan bataljon nemačkog 741. pešadijskog puka, dva dobrovoljačka odreda, šest četničkih odreda i žandarmi sa teritorije požarevačkog okruga, uz podršku monitora i mađarske dunavske flotile, preduzeli napad na Požarevački NOP odred. Borbe vođene do 20. novembra. Odred je pretrpeo osetne gubitke, većinom zbog osipanja ljudstva, tako da je od 1200 boraca, koliko ih je do tada imao, ostalo oko 150-200.
Kod sela Dubravica (blizu Požarevca) delovi Požarevačkog NOP odreda srušili železnički most. Kod sela Kravlji Do (blizu Požarevca) delovi Požarevačkog NOP odreda napali iz zasede Ljotićev 5. dobrovoljački odred, naneli mu gubitke i prisilili ga na povlačenje ka Požarevcu. Na putu Majilovac-Đurakovo (kod Požarevca) delovi Požarevačkog NOP odreda iz zasede zaplenili kamion i zarobili dva nemačka vojnika.
U selu Kličevac (kod V. Gradišta) delovi Požarevačkog NOP odreda napali 22 nemačka vojnika i naneli im gubitke od 8 mrtvih i nekoliko ranjenih. Delovi Požarevačkog NOP odreda razbili posadu žandarma i nedićevaca i zauzeli Golubac. Nedićev oružani odred iz Požarevca vodio borbu protiv delova Požarevačkog NOP odreda kod sela Lučice, Prugova i Poljane, zatim se vratio u Požarevac.
Dve čete Požarevačkog NOP odreda zauzele Petrovac na Mlavi, koji su branili žandarmi i nedićevci. U blizini železničke stanice Bratinac (kod Požarevca) delovi Požarevačkog NOP odreda oštetili železničku prugu. Na reci Mlava (na pruzi Požarevac-Kučevo) delovi Požarevačkog NOP odreda oštetili železnički most. Na reci Mlavi (kod sela Bratinac) delovi Požarevačkog NOP odreda porušili železnički most.
Delovi Požarevačkog NOP odreda razrušili mostove na reci Mogili i na putu Požarevac-Sirakovo. Krajinsko-timočki četnički odred uz pomoć nemačkih vojnika posle oštre borbe protiv delova Požarevačkog NOP odreda, zauzeo Majdanpek. Između Svilajncfe i Petrovca Nedićev 7. srpski oružani odred i četnici, posle oštrih borbi, odbacili delove Požarevačkog NOP odreda i zauzeli Petrovac i Aleksandrovac. U selu Kličevac (kod Velikog Gradišta) delovi Požarevačkog NOP odreda napali 20 četnika i 10 žandarma od kojih je 6 poginulo. Istog dana su u Kostolcu zarobili 9 žandarma.
Novembar 1941. godine:
Sedmi dobrovoljački odred i Velikomoravska grupa četnika napali Požarevački NOP odred na liniji sela Beranje – Bare – Kasidol – Smoljinac (kod Požarevca) i naneli mu osetne gubitke. Kod sela Kamenovo (blizu Petrovca) 7. dobrovoljački odred i četnici napali delove Požarevačkog NOP odreda. U borbi poginulo 40 boraca Požarevačkog NOP odreda, a neprijatelj imao 13 mrtvih. Požarevački NOP odred napao Petrovac, koji su branili 6. i 7. dobrovoljački odred. Posle trodnevnih borbi zauzeo Petrovac. U selu Gložani (kod Kučeva) Požarevački NOP odred vodio oštru borbu protiv četnika i dobrovoljaca, u kojoj je, pored ostalih, poginuo i komandant tog odreda Veljko Dugošević, narodni heroj. Posle te borbe došlo je do osipanja boraca Požarevačkog NOP odreda.
Decembar 1941. godine:
Požarevački NOP odred zauzeo Rabrovo i razoružao 35 nedićevaca. Požarevački NOP odred ponovo zauzeo mesto Golubac. gde je razoružao 40 ljotićevaca. Požarevački NOP odred ponovo zauzeo Veliko Gradište, koje su branili dobrovoljci i četnici…
Ovaj tekst nastao je u sklopu projekta „Pokret otpora za vreme Drugog svetskog rata u
kučevačkom kraju“, koji sufinansira predsednik opštine Kučevo po osnovu Konkursa za sufinansiranje projekata proizvodnje medijskih sadržaja iz oblasti javnog informisanja na teritoriji opštine Kučevo u 2019. godini.
– Stavovi izneti u podržanom medijskom projektu nužno ne izražavaju stavove organa koji je dodelio sredstva.