Krajem šestog i početkom petog milenijuma pre naše ere, na prostoru starčevačke
kulture, ili šire posmatrana Starčevo – Kriš – Kereš kompleksa, dolazi do revolucionarne
promene u materijalnoj i duhovnoj kulturi, koja je rezultirala nastankom vinčanske civilizacije.
Ona će zauzimati jedan veliki prostor od Skopske kotline na jugu do Budimpešte na severu, i
od reke Bosne na zapadu do reke Isker u Bugarskoj i reke Olt u Rumuniji na istoku. Ovu
kulturu karakterišu stalna naselja koja mogu biti površine od jednog do deset hektara, a
izuzetno i do sto hektara. Najznačajniji lokaliteti u Srbiji su Vinča kod Beograda, Pločnik kod
Prokuplja, Potporanj kod Vršca, Gomolava kod Rume, Benska Bara u Šapcu, Lađarište kod
Vrnjačke Banje i mnoga druga. Na području Braničeva do sada je registrovano dvadesetak
naselja ovog perioda: Orašje u Dubravici, Lugovi u Drmnu, Toplik u Malom Crniću, Selište u
Kostolcu, Česma u Poljani, Konjušica u Viteževu, Selište, Zbegovište i Lipe u Oreškovici,
Pazarište u Lopušniku i druga.
Najznačajniji lokalitet su Belovode u Velikom Laolu kod Petrovca na Mlavi, kako je i
navedeno u jednom od stručnih radova arheologa Narodnog muzeja Požarevac, Dragana
Jacanovića. U toku realizacije ovog medijskog projekta na portalu „Trag“ predstavićemo ovaj
lokalitet.
Кeramičke posude
Zahvaljujući predanom i obimnom istraživačkom radu arheologa Dragana
Jacanovića i Narodnom Muzeju u Požarevcu , u prilici smo da govorimo o Neolitskom
naselju Belovode, i svemu onome što ono predstavlja za današnju civilizaciju. Prema
rečima Jacanovića, keramika je prvi materijal koji je čovek veštački stvorio.
Кeramičke posude su unapred osmišljenih i precizno izvedenih oblika. U zavisnosti od
namene i veličine, pravljene su od prečišćene ili gline u koju je namerno dodavan
određen procenat peska, tucanih ljuštura školjki i puževa. Vinčanska civilizacija je
prepoznatljiva po jedinstvenoj keramici oštrih bikoničnih i koničnih formi.
Najčešće su tamno sive boje pečenja, koja je postizana redukcionim postupkom pečenja bez prisustva kiseonika. Posude su često ukrašene kanelovanjem i poliranjem do visokog
metalnog sjaja, tako da podsećaju na metalne oblike. Ukrašavanje se vrši i urezanim
uglastim ili spiralnim motivima ispunjenim ubodima, sa čestim predstavama uglastih
traka, spirala, meandra i kukastog krsta (svastike). Ponekad te trake mogu biti ispunjene
pšeničnim zrnima utisnutim u svežu glinu neposredno nakon izrade posude. Zadivljuje
veliki broj različitih oblika, kakav se ne sreće u drugim praistorijskim kulturama.
Isto tako, količina keramičkog materijala na vinčanskim naseljima po količini daleko
prevazilazi sve druge kulture.
Među obiljem raznovrsnih keramičkih posuda, psebno se izdvajaju sudovi velikih
dimenzija, rađeni uglavnom od gline koja sadrži veliki procenat krupnijeg i sitnijeg
kvarcnog peska. Služile su najčešće za čuvanje namirnica. One svedoče o ekonomskoj
moći nosilaca vinčanske kulture, gde se planskom ekonomijom stvarao višak proizvoda.
Postojanje ovakvih posuda treba posmatrati kroz prizmu tradicionalnih kultura, gde
imamo pojavu da se velike posude javljaju samo u „bogatim domaćinstvima“. Izrada
ovakvih keramičkih sudova podrazumeva velika tehnološka znanja,kojima se sa današnje
tačke gledišta i usvojenih naprednih tehnologija, divimo kaže arheolog Jacanović i
dodaje da :
Vinčansku kulturu odlikuju i brojne posude raznolikih oblika minijaturnih
dimenzija. Postoje različita tumačenja čemu su one mogle služiti: od toga da se radi o
dečijim igračkama ili pokušajima da se naprave modeli pravih keramičkih posuda.
Moguće je da su ovakve posude služile za čuvanje dragocenih materija (lekova,
kozmetičkih preparata, boja) ili u kultne svrhe.
Кultne posude
Posebnu vrstu kultnih predmeta predstavljaju prosopomorfni poklopci, rađeni
od dobro prečišćene gline, modelovani u obliku kape – kalpaka čija je prednja strana
izvajana u formi ljudskog lica sa plastično modelovanim nosem i očima. Raskošno su
ukrašeni urezanom geometrijskom ornamentikom. Ovakvi poklopci su postavljani na
velike bikonične amfore cilindričnog vrata, čiji je recipijent ukrašen širokim
uglastim trakama ispunjenim ubodima. Ponekad ubodi mogu biti zamenjeni u svežu glinu
utisnutim zrnima pšenice, koja su nakon pečenja posude ugljenisana. Na poklopcu sa
zadnje strane i na vratu amfore nalaze se po dve rupice koje su služile za
pričvršćivanje poklopca za posudu kanapom. Ovakve amfore oblikom veoma podsećaju na
egipatske posude za utrobu pokojnika tokom balsamovanja (kanope), kao i na etrurske
urne. Moguće je da su vinčanske amfore sa poklopcima služile za čuvanje semena
pšenice.
Veoma zanimljive oblike predstavljaju keramičke zoomorfne posude. Modelovane
u obliku fatastičnih životinja, predstavljaju materiajalizaciju složenih religijskih
shvatanja nosilaca vinčanske kulture. Nadamo se da smo putem ovih tekstova i
fotografija,poštovani čitaoci zagolicali Vašu maštu..nastavljamo ovu zanimljivu
priču u nastavku objava na Internet Portalu Trag.
Ovaj tekst nastao je u sklopu projekta „Neolitsko naselje Belovode“, koji sufinansira
Opštinsko veće opštine Petrovac na Mlavi po osnovu Konkursa o sufinansiranju projekata
kojima se ostvaruje javni interes u oblasti javnog informisanja u 2019. godini.
– Stavovi izneti u podržanom medijskom projektu nužno ne izražavaju stavove organa
koji je dodelio sredstva.