Krajem šestog i početkom petog milenijuma pre naše ere, na prostoru starčevačke
kulture, ili šire posmatrana Starčevo – Kriš – Kereš kompleksa, dolazi do revolucionarne
promene u materijalnoj i duhovnoj kulturi, koja je rezultirala nastankom vinčanske civilizacije.
Ona će zauzimati jedan veliki prostor od Skopske kotline na jugu do Budimpešte na severu, i
od reke Bosne na zapadu do reke Isker u Bugarskoj i reke Olt u Rumuniji na istoku. Ovu
kulturu karakterišu stalna naselja koja mogu biti površine od jednog do deset hektara, a
izuzetno i do sto hektara. Najznačajniji lokaliteti u Srbiji su Vinča kod Beograda, Pločnik kod
Prokuplja, Potporanj kod Vršca, Gomolava kod Rume, Benska Bara u Šapcu, Lađarište kod
Vrnjačke Banje i mnoga druga. Na području Braničeva do sada je registrovano dvadesetak
naselja ovog perioda: Orašje u Dubravici, Lugovi u Drmnu, Toplik u Malom Crniću, Selište u
Kostolcu, Česma u Poljani, Konjušica u Viteževu, Selište, Zbegovište i Lipe u Oreškovici,
Pazarište u Lopušniku i druga.
Najznačajniji lokalitet su Belovode u Velikom Laolu kod Petrovca na Mlavi, kako je i
navedeno u jednom od stručnih radova arheologa Narodnog muzeja Požarevac, Dragana
Jacanovića. U toku realizacije ovog medijskog projekta na portalu „Trag“ predstavićemo ovaj
lokalitet. Neolitsko naselje „Belovode“ (I)
Kako nam je u razgovoru za Internet Portal „Trag“ rekao Dragan Jacanović, kustos
požarevačkog Narodnog muzeja, Vinčanska civilizacija poznaje arhitekturu. Tada su se gradile
nadzemne višedelne kuće, pravougaone osnove. One su rađene od drvene konstrukcije i pruća
– pletara, oblepljenog blatom. Kuće su imale dvoslivni ili četvoroslivni krov pokriven slamom.
Ovaj oblik aritekture i tehnika gradnje sačuvani su na Balkanu do današnjih dana.
Jedan od najzanimljivijih oblika Vinčanske civilizacije je visak. Izrađen je od fino
prečišćene gline. U obliku je geometrijski savršeno pravilne obrnute kupe, koja je vertikalno
bušena za provlačenje kanapa. Prečnik osnove je jednak visini i iznosi 51 milimetar, odnosno
dva palca. Po obliku, dimenzijama i funkciji istovetan je savremenom građevinskom visku. Na
Vinčanskim lokalitetima nađeno je više istovetnih primeraka. Ovaj izum svedoči nam o velikom građevinskom znanju i veštini i preciznom realizovanju unapred osmišljenih građevinskih
objekata.
Građevine se oblepljuju glinom – lepom, koja sadrži veliki procenat pleve i sitno sečene
slame. Na taj način je dobijen jeftin, kvalitetan građevinski materijal koji je lagan, odličan
toplotni i zvučni izolator i kompaktan, jer nakon sušenja ne puca i ne stvara pukotine.
Podovi kuća su rađeni tako što je površina najpre pokrivana manjim oblicama i
cepanicama jasena ili hrasta, brišljivo složenim jedna pored druge, a zatim je preko njih
postavljan sloj kompaktne gline debljine do 10 do 15 centimetara. Na taj način je postignuta
solidna hidro i termo izolacija.
Navažnije mesto u kući zauzimalo je ognjište rađeno od gline. Ono ima kvadratni
postament osnove 1 h 1 m i visine 30 – 40 cm. Na njemu se nalazi kalotasto deo sa otvorima za
loženje i odvod dima. Ovakve peći služile su za pripremanje hrane i zagrevanje prostorija u
hladnom periodu.
U nastavku tekstova vezanih za projekat „Belovode“, govorićemo o razvoju metalurgije,
keramičkim posudama, alatkama…
Ovaj tekst nastao je u sklopu projekta „Neolitsko naselje Belovode“, koji sufinansira
Opštinsko veće opštine Petrovac na Mlavi po osnovu Konkursa o sufinansiranju projekata
kojima se ostvaruje javni interes u oblasti javnog informisanja u 2019. godini.
– Stavovi izneti u podržanom medijskom projektu nužno ne izražavaju stavove organa
koji je dodelio sredstva.