Krajem šestog i početkom petog milenijuma pre naše ere, na prostoru starčevačke
kulture, ili šire posmatrana Starčevo – Kriš – Kereš kompleksa, dolazi do revolucionarne
promene u materijalnoj i duhovnoj kulturi, koja je rezultirala nastankom vinčanske
civilizacije. Ona će zauzimati jedan veliki prostor od Skopske kotline na jugu do
Budimpešte na severu, i od reke Bosne na zapadu do reke Isker u Bugarskoj i reke Olt u
Rumuniji na istoku. Ovu kulturu karakterišu stalna naselja koja mogu biti površine od
jednog do deset hektara, a izuzetno i do sto hektara. Najznačajniji lokaliteti u Srbiji su
Vinča kod Beograda, Pločnik kod Prokuplja, Potporanj kod Vršca, Gomolava kod Rume,
Benska Bara u Šapcu, Lađarište kod Vrnjačke Banje i mnoga druga. Na području Braničeva
do sada je registrovano dvadesetak naselja ovog perioda: Orašje u Dubravici, Lugovi u
Drmnu, Toplik u Malom Crniću, Selište u Kostolcu, Česma u Poljani, Konjušica u Viteževu,
Selište, Zbegovište i Lipe u Oreškovici, Pazarište u Lopušniku i druga.
Najznačajniji lokalitet su Belovode u Velikom Laolu kod Petrovca na Mlavi, kako je
i navedeno u jednom od stručnih radova arheologa Narodnog muzeja Požarevac, Dragana
Jacanovića. U toku realizacije ovog medijskog projekta na portalu „Trag“ predstavićemo
neke od ovih lokaliteta.
Lokalitet Belovode otkrio je 1952. godine u Velikom Laolu kod Petrovca na Mlavi
profesor Nikola Krstić, arheolog amater i saradnik Narodnog muzeja u Požarevcu. Krstić je
tada, na osnovu površinske prospekcije i nalaza, zapazio da je reč o „najznačajnijem
praistorijskom nalazištu na teritoriji celog Braničeva“. U proleće 1987. godine Dragan
Jacanović, arheolog požarevačkog Narodnog muzeja obišao je ovaj lokalitet, preliminarno ga
istražio i rezultate publikovao u monografiji „The Neolithic of Serbia, Archeological Research
1948-1988“, izdatoj u Beogradu 1988. godine, pod naslovom „Neolithic Sites in the
Danubian Region from the Mouth of the Velika Morava to Golubac“. Narodni muzeji u
Požarevcu i Beogradu, pod rukovodstvom autora ovog rada, od 1994. godine vršili su
arheološka istraživanja ovog lokaliteta. Dosadašnji rezultati, dobijeni kako površinskom
prospekcijom, tako i sondažnim iskopavanjem 17 sondi površine 500 kvadratnih metara, dali
su čitav niz veoma značajnih podataka.
Neolitsko naselje „Belovode“ nalazi se dva kilometra zapadno od sela Veliko Laole,
na tromeđi ovog i sela Tabanovca i Krvija. Smešteno je na desnoj obali rečice Busur, koja
izvire u podnožju planine Beljanice i u Mlavu se uliva šest kilometara nizvodno. Nalazište je
smešteno na rtu koji se spušta sa Beljanice i nalazi se između Mlave i Busura. Sam jezičak
predstavlja geološku tvorevinu nastalu povlačenjem Panonskog mora, sa tipičnim morsko –
jezerskim sedimentima na celom prostoru. Najviši vrh ovog rta nalazi se sa zapadne strane
današnjeg sela i predstavlja tipičan koralni greben. Dug je oko pet i širok do jednog
kilometra. Njegova nadmorska visina je preko 200 metara, sa najvišom kotom Brestine, koja
se nalazi na visini 216,9 metara.
Vinčansko naselje zauzima prostor dimenzija od 1000 hektara i 800 metara, na
nadmorskoj visini između 160 i 190 metara. Ono dominira nad močvarnom dolinom reke
Busur, čija je nadmorska visina pored naselja od 148 do 145 metara, što znači da je naselje
Belovode prirodno bilo zaštićeno od poplava i za vreme najviših vodostaja ove reke. Reka
Mlava se nalazi četiri kilometra zapadno.
Ovaj tekst nastao je u sklopu projekta „Neolitsko naselje „Belovode“, koji
sufinansira Opštinsko veće opštine Petrovac na Mlavi po osnovu Konkursa o sufinansiranju
projekata kojima se ostvaruje javni interes u oblasti javnog informisanja u 2019. godini.
– Stavovi izneti u podržanom medijskom projektu nužno ne izražavaju stavove
organa koji je dodelio sredstva.