Spomenici burne istorije požarevačkog kraja
Turizam je veliki pokretač investicija, kreira nova radna mesta i nove poslovne prilike u destinacijama u kojima se razvija. Grad Požarevac zbog pozicije na kojoj se nalazi, usred plodnog Stiga, poslednjih godina postaje pravi primer za to. Kroz seriju tekstova na portalu „Trag“ prikazaćemo turističku ponudu, koja je velika i raznovrsna i obuhvata kulturne destinacije kao što su muzeji i galerije, zatim duhovne centre u gradu i okolini, kao i manifestacije koje neguju tradicionalni duh.
Požarevac je grad bogate istorije, koja je obeležena brojnim spomenicima. Za ovu priliku izdvojićemo dva koja su verovatno najprepoznatljivija – Spomenik srpskim vojnicima 1912-1918 i Knjazu Milošu u gradskom parku, ispred okružnog zdanja.
Spomenik srpskim vojnicima 1912-1918 u Požarevcu je podignut 1923. godine, u delu grada koji se naziva Gornja mala, na raskrsnici ulica Kosovska, Deligradska i Svetosavska. Proglašen je za nepokretno kulturno dobro u kategoriji spomenika kulture, a sastoji se od visokog postamenta na koji je postavljena skulptura vojnika. Na postamentu kvadratnog preseka se na sve četiri strane nalaze spomen ploče od crnog mermera sa imenima sto četrdeset palih vojnika u Balkanskim i Prvom svetskom ratu. U vrhu svake ploče iznad imena palih ratnika uklesan je po jedan stih:
„Otadžbinu grudi štite, za krst časni i slobodu zlatnu, blago onom ko do vjeka živi i slavno je za otadžbinu umreti.“
Skulptura je izrađena od kamena peščara. Srpski vojnik u pešadijskoj uniformi obučen je u dugačak šinjel, sa šajkačom na glavi i opancima na nogama, koji stoji u stavu „… na mestu voljno“. On čvrsto stoji sa rukama lagano oslonjenim na pušku, uhvaćen u momentu kratkog odmora. Vojnik je prikazan sa veoma izražajnim crtama lica i izrazom koji zrači zadovoljstom zbog pobede i ponosom na držanje srpskih vojnika u oslobodilačkim ratovima. Figura postavljena je čvrsto i statično, simboliše snagu i stamenost srpskog naroda, koji iako desetkovan u Balkanskim i Prvom svetskom ratu, a nije poklekao. U dugačkom koporanu, sa opancima na nogama, trećepozivac više simbolizuje narod nego vojsku – naoružani narod koji je branio svoju otadžbinu i čast.
Spomenika nekada
Spomenik danas
Iako je spomenik u suštini skromne umetničke vrednosti, zbog svoje simbolike ostavlja jak utisak. Inspiracija za ovaj spomenik delimično je bio Jaroslav Antonijević, naturalizovani Srbin, a rođeni Čeh – Jarko Pižl, kapetan Prve klase srpske vojske, koji ne na Mačkovom kamenu 1914. svojim grudima štitio vod vojnika srpske vojske, dok nije izrešetan. Poginuo je sa svoje 32 godine, a bio je to samo jedan od 140 poginulih Gornjomalčana u ratovima 1912-1918.
Spomenik su, uz veliko odricanje, dobrovoljnim prilozima podigli stanovnici Gornje male Požarevca. U dobrovoljnim prilozima prednjačili su građani srednjeg imovinskog stanja, da bi sačuvali sećanje na svoje poginule srodnike. Na četiri crne mermerne ploče gornjomalaskog spomenika uklesano je imenom i prezimenom 140 ratnika, nekadašnjih žitelja Gornje male varoši požarevačke, koji su izgubili svoje živote za slobodu.
Spomenik je uradio beogradski kamenorezac Nikola Lukaček na osnovu pogodbe Odbora za podizanje spomenika, koje je zastupao prota Milan Branković, za vreme mandata predsednika opštine Dušana Živojinovića. Težak spomenik u kamenim blokovima bio je transportovan vozom od Beograda do Požarevca, a od železničke stanice vučen konjskim i volovskim zapregama Deligradskom ulicom. Spomenik je otkriven, sa malim zakašnjenjem 28. maja 1923 godine, na drugi dan gornjomalske zavetine.
Prostor oko spomenika je parterno uređen. Oko njega je postavljen lanac na četiri stubića sa dekorativnim fenjerima. Kompletna restauriracija spomenika izvedena je 2005. godine na inicijativu tadašnje Skupštine opštine Požarevac, a radove je izveo Regionalni zavod za zaštitu spomenika kulture Smederevo.
Knjaz Miloš–od Pariza do Požarevca
Poznati srpski vajar i akademik, Đorđe Jovanović, autor brojnih značajnih umetničkih dela, a jedan od najlepših je sasvim sigurno spomenik knjazu Milošu Obrenoviću. Izliven je u bronzi, urađen je u Parizu 1898. godine, a danas zauzima centralno mesto u gradskom parku ispred zgrade Okružnog zdanja.
Požarevac je dugo bio druga rezidencija knjaza Miloša. On je tu izgradio konake za svoju porodicu i sebe, razvio trgovinu, jer je i sam bio trgovac. Oslobodio je Srbiju od turske vlasti, posle velike borbe (podigao je Drugi srpski ustanak 1815), a kasnije i svim diplomatskim sredstvima. U znak zahvalnosti Milošu je u Požarevcu podignut spomenik 1898. godine, koji je otkrio tadašnji kralj Srbije Aleksandar Obrenović u prisustvu bivšeg kralja, a svog oca, Milana Obrenovića.
Razglednica sa svečanosti otkrivanja spomenika Knjazu Milošu u čast – 24. jun 1898, Istorijski arhiv Požarevac, Digitalna zbirka Tanasija Bate Dimitrijevića.
Spomenik Knjazu Milošu danas
Na spomeniku su uklesane godine koje predstavljaju rođenje (1780) i smrt (1860) knjaza Miloša, kao i čuvena poruka upućena turskom vojskovođi: „Delibaša, carski delijo, ti imaš kuda i na drugu stranu, a ja nemam kuda, nego tuda, pa u život ili smrt“, kao i godina početka oslobađanja Požarevca od Turaka (1815).
Požarevljani su u znak zahvalnosti knezu „poklonili“ i ulicu koja vodi pored glavne železničke stanice. Njen naziv je Knez Milošev venac. Požarevac je dugo bio druga kneževa rezidencija, pa je u njemu izgradio i konake za svoju porodicu. Tu je 1860. godine osnovao ergelu, na imanju od 300 hektara, kojem je njegov sin kasnije dao ime „Ljubičevo“, po svojoj majci kneginji Ljubici.
Zanimljivo je istaći da je Miloš 1860. godine formirao Gvardiju, najreprezentativniji deo srpske vojske, koja je imala i svoj orkestar „Knjaževsko-serbska banda“. Pre nekoliko godina, u sklopu Centra za kulturu, osnovan je simfonijski orkestar „Gvardija“, kao sledbenik nekadašnjeg orkestra, prvog profesionalnog u Srbiji…
– Ovaj tekst nastao je u sklopu projekta „U čast Požarevca i Ljubičevca“, koji sufinansira za sufinansiranje projekata proizvodnje medijskih sadržaja iz oblasti javnog informisanja na teritoriji Grada Požarevca u 2023. godini
– Stavovi izneti u podržanom medijskom projektu nužno ne izražavaju stavove organa koji je dodelio sredstva.
Izvor: Trag.rs
Foto: Trag.rs